Diagnoza bólu, tak jak każdej innej choroby przewlekłej, może być procesem długotrwałym. Indywidualny i subiektywny charakter bólu przewlekłego sprawia, że nie można dokonać jego obiektywnej oceny. A skoro nie możemy obiektywnie zmierzyć bólu, powinniśmy badać jego oznaki. O bólu może nam albo powiedzieć sama osoba, która go doświadcza, albo możemy zauważyć w zachowaniu takiej osoby przejawy doznań bólowych. Twoja postawa ciała, zarówno w pozycji stojącej, jak i siedzącej oraz Twoje ruchy mogą wiele powiedzieć lekarzowi na temat Twojego samopoczucia. Lekarz ma też na pewno świadomość, że osoby z bólem przewlekłym nie muszą na pierwszy rzut oka wyglądać na chore. Na diagnozę pacjenta składają się zatem wywiad, obserwacja oraz badanie lekarskie (np. badanie zakresu ruchu), a czasami również obrazowanie (np. zdjęcie rentgenowskie). Po przeprowadzeniu wywiadu specjalista może mieć pewne podejrzenia dotyczące tego, co jest przyczyną bólu. Celem badania jest głównie potwierdzenie przypuszczeń lekarza.
Diagnozowanie bólu nie może ograniczać się jedynie do rozpoznania jednostki chorobowej i jej przyczyn, ale powinno również uwzględniać inne czynniki. Z medycznego punktu widzenia, przede wszystkim istotne jest to jak intensywny jest ból, który odczuwa pacjent oraz czas jego trwania. Pozwala to też stwierdzić, w jakim stopniu upośledza on codzienne funkcjonowanie chorego. Ponadto, jeśli podjęte zostały jakieś metody leczenia, należy stale monitorować ich skuteczność. Wiedza o tym czy i jak na objawy bólowe wpływa zastosowana terapia pozwoli dobrać tę najbardziej odpowiednią. Należy też obserwować jak zmienia się odczuwany ból niezależnie od leczenia, czyli jak wpływają na niego inne czynniki modyfikujące – zwłaszcza takie, które mogą go nasilać.
Zatem lekarzowi do diagnozy bólu niezbędna będzie szczegółowa wiedza (uzyskana głównie za pomocą wywiadu) na temat jego:
- lokalizacji (gdzie znajduje się źródło bólu i czy ból promieniuje na inne narządy)
- czasu trwania
- innych charakterystyk czasowych (ból trwały, nawracający lub napadowy)
- typu(ostry, tępy itp.)
- intensywności
- czynników spustowych (takich, które ból wywołały lub zwiększyły jego intensywność)
- wpływu na sen i libido
- leczenia (jak przebiegało, jakie były skutki uboczne, co przynosiło ulgę)
- objawów towarzyszących
- wpływu na nastrój i ogólne samopoczucie
Znaczenie mają zarówno wszystkie powyższe czynniki osobno, jak i ich wzajemny wpływ na siebie. Przykładowo ważna jest nie tylko intensywność bólu w danym momencie, ale też to jak zmienia się ona w czasie.
Zapewne przed wizytą u lekarza zastanawiasz się, o co jeszcze może Cię on zapytać. Tak naprawdę wiele rzeczy z pozoru nieistotnych dla nas, dla niego może mieć duże znaczenie. Podczas wizyty lekarskiej mogą zdziwić Cię pytania o rzeczy nie związane bezpośrednio z występującym obecnie bólem, ale istotne właśnie z punktu widzenia diagnozy klinicznej. Należą do nich Twoja życiowa historia medyczna (przebyte choroby, zabiegi, operacje) i historia rodzinna. Również Twój obecny ogólny stan zdrowia nie jest bez znaczenia. Lekarz będzie też na pewno chciał wiedzieć, jakie były wcześniejsze diagnozy postawione przez innych specjalistów.
Lekarz może zadawać pytania o różne czynniki psychologiczno-społeczne związane z bólem, ponieważ w dużym stopniu modyfikują one jego odczuwanie. Nie oznacza to jednak, że są jego przyczyną, a intencją lekarza nie jest potwierdzenie psychologicznego podłoża odczuwanych dolegliwości. Specjalista będzie dążył do poznania czynników zwiększających natężenie bólu, których powinieneś unikać, jak również tych które przynoszą ulgę w bólu. Ważną informacją dla lekarza będzie zwłaszcza to, jak radzisz sobie z bólem – czy masz jakieś specjalne strategie, czy walczysz z nim czynnie (np. starasz się zdobyć jak największą wiedzę na temat występujących dolegliwości) lub biernie (np. przeczekujesz ból). Jeśli stosowane przez Ciebie sposoby radzenia sobie z bólem niekorzystnie wpływają na Twoje samopoczucie, lekarz lub psycholog może pomóc Ci wypracować bardziej adaptacyjne strategie.
Niektóre pytania mogą być dla Ciebie niewygodne i powodować uczucie dyskomfortu, jednak pamiętaj zawsze o tym, aby odpowiadać na nie szczerze. Tylko w ten sposób możesz sobie pomóc, natomiast okłamując lekarza lub ukrywając coś przed nim możesz sobie poważnie zaszkodzić.
PAMIĘTAJ! Nie czuj się urażony, kiedy lekarz zapyta Cię o to, czy w przeszłości nie miałeś problemów z nadużywaniem substancji odurzających lub leków przeciwbólowych. Z punktu widzenia dobierania metod leczenia jest to jedna z najważniejszych informacji.
Wywiad jest główną metodą badania bólu, ale nie jedyną. Musi być poparty danymi z innych badań. Dlatego też w celach pomocniczych wykonywane są badania w gabinecie lekarskim. Nie zawsze jednak są one w stanie wskazać, jakie zmiany patologiczne zaszły u chorego. Ból nie musi być proporcjonalny do uszkodzenia, ponieważ jak pisaliśmy już nie raz (i będziemy to jeszcze wiele razy podkreślać), ból jest subiektywny. Jego intensywność nie zależy tylko od występującej patologii, ale wielu innych czynników takich jak przeszłe doświadczenia.
PAMIĘTAJ! Informacja dotycząca wykonanych w przeszłości badań i ich analiza są bardzo istotnym uzupełnieniem przeprowadzonego wywiadu. Dlatego tak ważne jest, abyś potrafił opisywać swoje doznania związane z bólem. Więcej na temat tego, jak robić to poprawnie możesz znaleźć w zakładce Opis objawów.
Przeprowadzone przez lekarza badania zakresu ruchów i siły mięśniowej pozwalają ustalić, w jakim stopniu ograniczone jest funkcjonowanie chorego. Badanie mięśniowo-szkieletowe ogranicza się głównie do sprawdzania miejsc, które pacjent określi jako bolesne. Stąd też ważne jest abyś był w tym bardzo precyzyjny. Badanie zakresu ruchów wykonywane jest za pomocą gonimetru. Z jego wykorzystaniem można badać ruchomość stawów oraz różnych części ciała. Bardzo często zdarza się, że ból uniemożliwia ruchy w pewnych kierunkach. Innymi standardowymi procedurami w gabinecie lekarskim są badanie neurologiczne, badanie motoryczne, czuciowe, odruchów, móżdżkowe (badanie równowagi, koordynacji i gładkość ruchów).
Lekarz może zlecić wykonanie takich badań, dzięki którym uzyska obraz wybranych tkanek lub narządów. Są to
- zdjęcie rentgenowskie – tania metoda, dzięki której możemy się wiele dowiedzieć na temat układu kostnego; niestety nie dowiemy się za jej pomocą niczego o tkance mięśniowej czy przewodnictwie nerwowym
- tomografia komputerowa – nieinwazyjna metoda należąca do grupy tomografii rentgenowskich; najlepsze zdjęcie uzyskuje się po podaniu pacjentowi kontrastu (środka cieniującego)
- rezonans magnetyczny – droga, nieinwazyjna metoda, dzięki której możemy uzyskać obraz tkanek przykrytych kośćmi takich jak np. mózg
Najbardziej skuteczne jednak wydają się samooceny aktywności ruchowej, to jest siedzenia przez dłuższy czas w jednej pozycji, wykonywania codziennych czynności takich jak ubieranie się, toaleta poranna i wieczorna, przygotowywanie posiłków, wchodzenie po schodach czy podnoszenie przedmiotów o różnej wadze. Sposób wykonywania tych czynności mówi wiele o zachowaniach bólowych, których nie sposób zbadać w inny sposób jak za pomocą wywiadu. Należy jednak pamiętać, że zachowania, doznania bólowe i słowny opis bólu nie są tym samym.
Opis objawów przedstawiony przez Ciebie może zależeć od Twojego nastroju i aktualnego ogólnego samopoczucia. W związku z tym lekarz zapewne zapyta Cię o te same rzeczy kilkakrotnie, na różnych wizytach. Pamiętaj wtedy, że nie jest to wywołane jego problemami pamięciowymi lub ignorowaniem Ciebie na poprzedniej wizycie, a jedynie jego świadomością, że Twoja ocena bólu może zmieniać się w czasie. Kilkukrotny pomiar jest zawsze najbardziej rzetelny. Rzetelność rośnie również wraz z liczbą zastosowanych metod pomiaru (metod badania bólu). Im więcej sposobów jego oceny tym lepiej, ale bez przesady. W niektórych przypadkach diagnoza nie jest trudna i lekarz dość szybko potrafi postawić rozpoznanie oraz zaplanować odpowiednie leczenie.
PAMIĘTAJ! Może Ci się wydawać, że Twój ból jest najgorszy, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, że lekarz będzie w stanie bardzo szybko Ci pomóc.