Biopsychospołeczny model zdrowia
Przez wiele lat w zakresie leczenia chorób fizycznych dominował model biomedyczny. Zgodnie z jego założeniami chorobę wyjaśnić można dzięki odnalezieniu nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, takich jak rany, problemy rozwojowe, wirusy czy mutacje genów. Model ten jednak okazał się nie być wystarczający – nie pozwalał on wyjaśnić niektórych kwestii, na przykład: dlaczego różne osoby, których stan fizyczny jest podobny, radzą sobie z chorobą w zupełnie inny sposób? Czemu u jednych osób choroby rozwijają się częściej niż u innych? Jak możliwe jest, że osoby o dobrej kondycji ciała uskarżają się na swój stan zdrowia?
Na znacznie lepsze zrozumienie tych kwestii pozwoliło powstanie biopsychospołecznego modelu zdrowia. Zgodnie z jego założeniami, ważną rolę w funkcjonowaniu każdego człowieka, jego zdrowiu i chorobie odgrywa kombinacja trzech rodzajów czynników: biologicznych, psychologicznych oraz społecznych.
Model ten zaczęto rozwijać się w latach 70-tych XX wieku. Jego zwolennicy podkreślają, że to jaką ostatecznie formę przybierze choroba, zależy od tego, jak chory odbiera to, co dzieje się w jego organizmie. Wśród psychologicznych czynników, które mogą mieć wpływ na chorobę wymienia się złe emocje, negatywne myślenie, poczucie braku kontroli nad swoim życiem i stres. Oznacza to, że nie tylko stan zdrowia może wpływać na nasz umysł, ale także nasz umysł może kształtować to, na ile jesteśmy zdrowi i jak radzimy sobie z chorobami.
Na społeczną część modelu składają się socjologiczne czynniki takie jak status ekonomiczny i stan posiadania, kultura, do której należy dana osoba, a nawet jej religijność. Bariery z jakimi ludzie spotykają się w swoim środowisku mogą stwarzać ryzyko choroby. Nasze sposób myślenia, angażowanie się w prozdrowotne zachowania, częste badania profilaktyczne czy uprawianie aktywności fizycznej mają kluczowy wpływ na nasz stan zdrowia.
Czynniki psychologiczne i społeczne wpływające negatywnie na nasz stan zdrowia
To, w jaki sposób czynniki psychologiczne kształtują nasze zdrowie pokazać można na przykładzie efektów działania stresu, naszego sposobu reagowania na problemy oraz wsparcia, jakie otrzymujemy od innych.
Stres
Stres jest czynnikiem, którego przedłużone działanie może powodować zaburzenia funkcjonowania organizmu niemal we wszystkich obszarach. Choć w niewielkich ilościach motywuje nas do pracy i radzenia sobie z przeciwnościami, gdy działa na nas zbyt długo, powoduje wyczerpanie organizmu, a w skrajnych przypadkach – śmierć. Brak umiejętności radzenia sobie z problemami i wywołany przez to stres prowadzić może do obniżenia nastroju, samooceny, gorszych relacji z innymi ludźmi, nadużywania szkodliwych substancji, a nawet lęku i depresji. W czasie stresu nasz organizm wydziela kortyzol, którego przedłużone działanie pustoszy nasz organizm, osłabia odporność i prowadzi do szeregu dysfunkcji, takich jak schorzenia serca, nowotwory, zaburzenia psychiczne i seksualne. Nadmierne wymagania nakładane na nas z zewnątrz, połączone z coraz większym poczuciem bezradności sprawiają, że mamy poczucie utraty kontroli nad naszym życiem – to wszystko zaś zwiększa ryzyko występowania choroby sercowo-naczyniowej. Choć stres sam w sobie nie powoduje choroby, znacznie zwiększa ryzyko jej wystąpienia. Krótkotrwały stres wywołuje w naszym organizmie skurcze żołądka, drobne dysfunkcje narządów wewnętrznych czy przyspieszone bicie serca. Gdy się przedłuża,prowadzi do konsekwencji na wielu polach: ludzie zaczynają być impulsywni i drażliwi, przez co trudniej nawiązują kontakty z innymi, zmieniają postawę wobec siebie na pesymistyczną, a także tracą satysfakcję z pracy. Pamiętaj, że nawarstwianie się tych problemów stanowi poważne zagrożenie dla Twojego zdrowia.
Wzór zachowania typu A
Wzór zachowania typu A to określenie na styl życia, na który składają się czynniki takie jak wysoka niecierpliwość, wrogość oraz potrzeba osiągnięć połączona z tendencjami rywalizacyjnymi. Osoby o podobnym stylu zachowania są narażone na częstsze i silniejsze działanie emocji negatywnych, przez co są też bardziej podatni na choroby układu krążenia.
Wsparcie społeczne
To, w jaki sposób przeżywamy chorobę i jak reagujemy na ból zależy w dużej mierze od tego, jakie otrzymujemy wsparcie od innych osób. Dobroczynne skutki dla naszego zdrowia mają ludzie, którzy rozumieją nasze emocje, okazują nam troskę i zrozumienie, doradzają w problemach i służą nam pomocą. Badania dowodzą, że osoby cieszące się wsparciem ze strony otoczenia, są bardziej odporne na choroby i żyją dłużej niż osoby samotne. Dlatego ważne jest, aby nie wstydzić się prosić o pomoc i szukać oparcia w innych osobach – pozytywne relacje z innymi wzmacniają nie tylko naszego ducha, ale także ciało.
Pamiętaj! To, jak powstaje i rozwija się choroba oraz to jak sobie z nią radzimy wynika z kombinacji trzech rodzajów czynników: nie tylko biologicznych, ale także psychologicznych i społecznych. W procesie leczenia ważne jest więc radzenie sobie nie tylko z objawami fizycznymi, ale także zapewnienie sobie odpowiedniego wsparcia psychicznego i społecznego. Dlatego też jeżeli czujesz się przytłoczony swoją chorobą, nie wahaj się porozmawiać o niej z najbliższymi, a w razie potrzeby zwrócić się o pomoc do psychologa.